Page 112 - ATA YAYINCILIK 5. Sınıf Ben Korkmam Fen Bilimleri Soru Bankası

KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ
VE SÜRTÜNME

SÜRTÜNME KUVVETİ

Cisim ile temas ettiği yüzey arasında oluşan cismin hareketini zorlaştıran ya da engel-
leyen kuvvete sürtünme kuvveti denir.
✦ Sürtünme kuvveti, cismin hareket yönüne ters yönde etki eden bir kuvvettir.
Hareket ✦ Hareket eden cisimleri durdurmak ya da yavaşlatmak için sürtünme kuvveti gere-
yönü Sürtünme
kuvveti kir.
✦ Cismin hareket edebilmek için sürtünme kuvvetini yenmesi gerekir.
✦ Sürtünme kuvveti, yüzeyin çok pürüzlü ve az pürüzlü (kaygan) olmasına göre değişir. Yüzeydeki pürüzler arttıkça
sürtünme kuvveti artar. Dolayısıyla cisim bu yüzeylerde daha zor hareket eder. Örneğin halı, toprak gibi zeminler çok
pürüzlü olduğu için sürtünme kuvveti fazladır. Cam, buz gibi zeminler az pürüzlü olduğu için sürtünme kuvveti azdır. Bu
zeminlerde cisim daha kolay hareket eder. Pürüzsüz gibi görünen yüzeyler mikroskopla incelendiğinde pürüzleri olduğu
görülür. Bu durum yüzeyin pürüzsüz olmadığını gösterir. Sürtünme kuvveti iki çeşittir.
1. Hava Direnci: Hava ortamında hareket eden cisimle hava arasında oluşan sürtünme kuvvetidir.
✦ Hava direnci, cismin hareketini yavaşlatır ya da cismi durdurur. Hava direncinin artırılmaya çalışılırken paraşüt gibi
nesneler kullanılır. Ancak kara ve hava taşıtları tasarlanırken hava direnci azaltılmaya çalışılmıştır. Örneğin sürtünmeyi
artırarak jetlerin iniş yaparken durmasını kolaylaştırmak için paraşüt kullanılır. Uçak, otomobil, tren ve sürat motorla-
rında hava direncini azaltmak için bu araçların uç kısımları sivri yapılır. Bisiklet yarışlarında yarışçının gidona eğilmesi,
kuşların ve hızlı koşan hayvanların vücut şekilleri hava direncini azaltır.

2. Su Direnci: Su ortamında hareket eden cisimlerle su arasında oluşan sürtünme kuvvetidir.
✦ Dalgıçların giydikleri kıyafetler ve dalış sırasında yüzücülerin ellerini önde birleştirmeleri su direncini azaltır. Deniz araç-
ları su direncinden daha az etkilenmeleri için uç kısımları sivri olarak tasarlanmıştır.
Günlük Hayatta Sürtünme Kuvvetini Artıran Durumlar: Kışın arabaların lastiklerine zincir takılması ve kar lastiği kulla-
nılması, buzlu yollarda arabaların kaymasını engellemek için yola kum dökülmesi, futbolcuların kramponlu ayakkabı giy-
mesi, kalecilerin eldiven takması, haltercilerin halteri kaldırmadan ellerine toz sürmesi, uçaktan atlarken paraşüt takılması,
kışlık ayakkabıların tabanlarının girintili ve çıkıntılı olması, arabayı durdurmak için frene basılması
Günlük Hayatta Sürtünme Kuvvetini Azaltan Durumlar: Gemilerin ön kısımlarının “V” şeklinde olması, uçakların ve
arabaların ön kısımlarının sivri olması, valizlerin altına tekerlek takılması, kapı menteşelerinin yağlanması, buz patenleri-
nin buza temas eden yüzeylerinin ince olması
Sürtünme Kuvvetinin Olumlu Etkileri: Arabanın frene basıldığında durması, yazı yazmak ve silmek, yürümek, koşmak,
yemek yemek, uzaydan atmosfere giren gök taşlarının yanarak yok olması, yağmur damlalarının yeryüzüne yavaş inmesi
örnek verilebilir.
Sürtünme Kuvvetinin Olumsuz Etkileri: Makinelerin zamanla aşınması, kıyafetlerin eskiyip ayakkabıların delinmesi,
araba lastiklerinin aşınması örnek verilebilir.

Alp : Balıkların vücudu, su direncini azaltır. Doğada bulunan pek çok hayvan yaşadığı ortamla uyum
Irmak : Kuşların vücudu hava direncini azaltır. içerisindedir. Balık ve kuşların vücudu sürtünmeyi azalta-
Özge : Yazı yazmak için sürtünme kuvveti gerekmez. cak şekildedir. Dolayısıyla Alp ve Irmak doğru söylemiştir.
Bu öğrencilerden hangileri doğru söylemiştir? Yazınız. Sürtünme kuvveti olmazsa kalem, kâğıt üzerinde iz bıraka-
........................................................................................... mazdı. Dolayısıyla Özge yanlış söylemiştir.

111